«Ембімұнайгаздың» 100 жылдық тарихындағы жарқын тұлғалардың бірі Сабыр Шәріпов болып табылады. Оның басшылығымен өткен ғасырдың 20-30-шы жылдары Ембі аумағында мұнай өндіру бойынша алғашқы ұңғымалар іске қосылды. Ембіде алғашқы оқу орындарының ашылуы С.Шәріповтің де есімімен байланысты. Қазақстанның мұнай өнеркәсібінің қалыптасу бастауында тұрған сауатты басқарушының, өндірісшінің, ғалым-геологтың өмірі мен қызметі туралы не білеміз?

Мұрағаттық мәліметтерге сүйенсек, Сабыр Шәріпов 1882 жылы балалық шағы өткен Агрыз ауданының Варзи татар ауылында дүниеге келген. Ата-анасынан айырылған Сабыр 12 жасында екі кішкентай қарындасын тамақтандыру үшін жұмыс істей бастады. 15 жасар бала бақыт іздеп туған ауылын тастап, медреседе жұмыс істейді, онда ол араб тілін үйренеді. Ұзақ сынақтардан кейін оны Семей губерниясының Павлодар қаласынан келген ірі татар көпесі Фаттах Рамазанов өрескел жұмысқа қабылдайды. Осылайша жас жігіт қазақ даласына алғаш рет келіп отыр. 1904 жылы Шәріпов әуелі қарапайым қызметкер болып жұмыс істей бастады, кейін Ақмоладағы ауыл шаруашылығы машиналары қоймасы меңгерушісінің көмекшісі болып, одан кейін Сарысу болысының Атбасар уезінде өз жұмысын жалғастырады.

25 жасында Сабыр Жүсіп Ғұбайдуллиннің Хадиша есімді қызына үйленеді. «Ауылда ұзақ тұру, қазақ қызына тұрмысқа шығу Сабырды дала халқымен мәңгілік байланыстырды» деп жазады доцент, филология ғылымдарының кандидаты Ермек Өтебаев «Сабыр Шәріпов» кітабында. 1916 жылы С. Шәріповтің революциялық қызметі басталады. Ол 1921 жылдың наурыз айынан бастап Ақмола губерниялық азық-түлік комиссарының орынбасары, кейін губерниялық атқару комитетінің төрағасы болды.

1924 жылдың қаңтарында инженер-геолог, жазушы, қоғам қайраткері Сабыр Шәріпов БКП(б) ОК және ХШЖК шешімімен партияның Орталық Комитетінің уәкілі болып Батыс Қазақстанның Орал-Ембі өңіріне (Гурьев қ.) мұнай кен орнын игеру және құру үшін жіберілді. Ол Ембідегі Қазақ облыстық партия комитетінің ресми өкілі болды. С.Шәріпов "Ембімұнай" тресі басқарушысының орынбасары болып жұмыс істеді. Оның тікелей қатысуымен және жетекшілігімен Ембіде 22 мұнай кен орны ашылып, игерілді - Иманқара, Тасқұдық, Құрсай, Доссор, Мақат, Байшонас және т.б.

Жоғары басшылықтың бұйрығымен Сабыр Шәріпов одақ тресі бастығының орынбасары және оған қоса Доссор мұнай кәсіпшілігінің бастығы, Доссор және Құлсары терең бұрғылау контораларының директоры болып тағайындалды.

Ол ХХ ғасырдың басында еуропалық өнеркәсіпшілер Э.Нобель мен Н.Леман іргетасын қалаған Доссордағы типтік мұнайшылар поселкесін қалпына келтіруге, сондай-ақ, мұнай өндірісінің мамандарын даярлау үшін Доссор тау-кен-өнеркәсіп кешенін ашуға бастамашы болды. С.Шәріпов Гурьевте ФЗО ашты, ол 1930 жылы 3 жылдық оқу мерзіміне ауыстырылды. Осы жылдары Гурьевте мұғалімдерді даярлау үшін қысқа мерзімді курстар құрылды. Курс жұмысына А.И. Герцен атындағы Ленинград педагогикалық институтының түлектері белсенді қатысты.

Оның Гурьев және мұнай кәсіпшілігі туралы ғылыми және танымал мақалалары "Қызыл Қазақстан" журналында және "Советская степь" газетінде жарияланды. Ол геология саласындағы біліктілігін, терең білімін 1930-1931 жылдары шыққан «Мұнай» атты деректі-танымдық кітабында жеткізді. Бұл кітап қазақстандық мұнайшылар үшін, сонымен қатар, ГорПромУч, ФЗО, Доссор және Гурьев техникумдарының студенттерін мұнай тарихымен таныстыруға арналған оқу құралына айналды.

Кеңес дәуіріндегі оқырмандардың көпшілігі Шәріповті ұлттық әдебиетте бірінші болып мұнай тақырыбына тоқталып, өз шығармаларына мұнайшылардың бейнелерін енгізген публицист жазушылардың бірі ретінде біледі. Сабыр Шәріпов политехникалық білім беру жүйесін қалыптастырған республикадағы бірінші басшы-педагогтардың бірі болды. Ол Қазақстанның мұнай өнеркәсібін қайта құру ісіне белсенді қатысуын одан әрі жалғастырар еді, алайда, 1941 жылғы 15 мамырда оның жемісті қызметі мүлдем үзілді. Сабыр Шәріповті ауыр репрессия жылдары айналып өтпеді. Оны НКВД-да тұтқындап, 15 жылға соттады. Мұрағатта Шәріпов туралы құжаттар арасында оның қайтыс болғаны туралы куәліктің көшірмесі бар. "1942 жылы 25 маусымда қайтыс болды, өлімнің себебі - жүрек сал ауруы. Өлім орны - Гурьев қаласы". 1958 жылы 10 сәуірде КСРО Жоғарғы Сотының Әскери комитеті Сабыр Шәріповке қатысты істі тоқтатты.

Аты аңызға айналған тұлға өзінің жас оқырмандарына не жазды?

Орал-Жем аймағы

Орал-Жем аймағы деп, Жем өзені мен Жайық өзендерінің аралығындағы ауданды айтады. Орал-Жайық өзені де, Жем өзені де Каспий теңізіне келіп құяды. Осы екі өзеннің құйылысының аралығы 100 шақырымнан артығырақ, Жайық өзенінің басы теңізден тура Темірқазыққа кетеді де, Жем өзенінің басы күншығыс пен Темірқазықтың ортасына кетеді. Сол жердің бәрін де, Ташкент пен Орынбор екі ортадағы от арба жолына дейін Орал-Жем аймағы дейді. Бұл аймаққа Гурьев (Үйшік) уезі түгелімен, Ойыл өзені түгелімен, Темір уезі түгелімен, Жымпиты уезінің дені және Адай елінің көп жері оcыған қосылады. Қысқаша айтқанда, бұрынғы Орал  губерниясының жарымынан артығы Oрал-Жем аймағына кіреді. Осы аймақтың үлкендігі 100 мың шаршы шақырымдай болады деседі. Сол жүз мың шақырым ауданда мұнайдың жер үстіне шығып тұрған белгісі табылады. Атағы шыққан - Ақаткөл, Бекбике, Білеулі, Ескене, Ыстықжал, Қаратон, Матынғожа, Мұнайлы, Нармонданақ, Қамысқала, Сатыпалды, Сартөбе, Тамдыкөл, Тасқұдық, Тентексор, Төлеген, Қарасу, Шеңгелді. Бұлары Доссор мен Мақатқа қарайды. Ауданның орталығына таман жерлері Ойылға таман: Ақши, Әлімбай, Жанғабақ, Жосалысай, Иманқара, Қанжығалы, Қара Мұрат, Қарасай, Қойқара, Қопа, Күтіртас, Қызылкөл, Тасберді, Түгүскен, Орысқазған, Шилісай, Темірқазық пен күншығысқа карай жеткен бөлектері: Ақшоқы, Алашақазған, Жаманағаш, Жаманқабыланды,

Жуса, Дөңгелексор, Енесай, Кейкібас, Қияқтысай, Қопа, Қарағанды, Қосқұл, Құрсай, Қызылжар, Майқұдық, Мартук, Мұнайлысай, Мырза адыры, Сарылық, Сарқұдық, Таскемер. Осылардың бәрінен де мұнай үстіне шығып, білініп тұр. Кей жерлерінде құмдықта, балшықта саз болып жатады. Кей

жерлерде құдықтардан шығады. Солардың үстіне шығып жайылады.

Орал өзенінің күнбатысында, Үйшік қаласынан әрмен қарай, Айдархан қаласына таман 3-4 жүз шақырым жерге дейін, әр жерде мұнай шығып жатқан жерлер бар. Қамысқала, Қараөзен деген жерлер сол жақта, бұл жерлер әлгі жүз мың шаршы шақырымға қосылмайды. Егер Айдарқанға шейін есеп қылсақ, ол араның өзі де жүз мың шаршы шақырымға жетерлік үлкен.

Бұл аймақтың мұнайлы жерінің үлкендігіндей жер дүние жүзінде бір жерде де жоқ. Баку болсын, Грозный болсын, Америкадағы мұнай шығатын Пенсильвани болсын, Орал-Жем аймағына жете алмайды. Сондықтан, мұнай ғылымын білген мамандардың бәрі де Орал-Жем аймағы дүниедегі мұнайы білінген үлкен жердің бірі дегенді айтады. Мұның тағы бір жақсы жері: басқаларға қарағанда жерлердің шегінен алыста, Россияның орталығында тұр. Және бір шеті теңіз жиегінде болып, бір шеті Волга өзенінен алыс емес. Бір шеті Ташкент от арба жолына барып тіреледі. Сондықтан, өндірілген мұнай қандай көп болса да, жолы ашық теңізбен де, өзенмен де, от арбамен де кез келген бағытқа жөнелтіп тұруға болады.Орал-Жем аймағындағы мұнай 40-50 жылдан бері ізделініп жүрілген. Одан арғы жерде де, сондағы тұрған қазақтар мұнайдың бар екендігін білген, керегінше пайдаланған. Құдық қазып, не болмаса жердің, не судың үстіне шығып жатқан мұнайды алып жұмсаған. Ол мұнаймен қазақ кәсіп қылмаған. Денсаулыққа ем ретінде пайдаланған. Оның отын орнына жарайтынын да білмеген, жағып пайдаланбаған. Қазақтар мұнайдың атын «Мұнай» деп қойған...

...Мақаттың оңтүстік жағында 4-5 шақырым жерді жүз құлаштай қазып еді. Адам айтқысыз жанатын газ фонтаны атылды. Газ фонтаны атылып тұрғанда үстіне қойған бұрғылау мұнарасын, саймандарды желдің екпінімен қиратып жатты. Қасына адам баруға қорқынышты, жақындап барғанда, құлақтың ішіне қалың қылып мақта тығып бармаса газдың дауысынан адам саңырау болып, құлақтан айырылып қалатындай күшті еді. Оны тоқтатудың амалын мамандар он бір күн бойы таба алмай, ақыры он екінші күні тоқтатты. Бұған қарағанда бұл жерде көп мұнай бар шығар деген үміт күшті. ...Бұл Мақаттың аумағы Доссордан жиырма қабат үлкен...Орал-Жем аймағы туралы төменде жазылар. Өйткені, бұл мұнай Қазақстанның қол астында болғандықтан қазақ оқушыларына толық баяндау дұрыс та болар, қызықты да болар.

С.Шәріпов

*****************************

......Мұнай геологиялық барлау бұрғылау экспедициясын басқару Сабыр Шәріповке тапсырылды. Сол жылдары Сабыр Шәріпов жазушы ретінде емес, мұнай өндірісінің тәжірибелі және талантты жетекшісі ретінде танымал болды. Бұған дейін адамдар оны жалынды және адал революционер ретінде қабылдаған. Содан кейін, 1925 жылдың көктемінде Сафи Сабыр Шәріповпен кездесті. Сабыр Шәріповтің арқасында он алты жасар Сафи ФЗО-ға оқуға түсті. Үлкен геологиялық барлау экспедициясының басында тұрған Сабыр Шәріпов кен орнын барлау бойынша үміт пен күмәнге толы үлкен жұмысты бастау үшін Құлсарыға аттанады...

Осындай қызықты күндердің бірі болды. Күштер он нөмірлі ұңғыманың шығыс қанатындағы тұз күмбезінің үстіндегі бұрғылау қондырғысына шоғырланды. Жаз мезгілі.

Ұңғыманы Жауылбай Алдақовтың бригадасы бұрғылады.

- Жәке, қашан мұнай бересіз?..

- Бір Құдай біледі, - деп жауап берді ол басын шайқап, - менің ойымша, бұл күн жақын...

Бұрғы сол уақытта мың метрден астам тереңдікте болған еді. Сонда, бір жақтан  Сабыр Шәріповтің өзі көрінді. Көп ұзамай оныншы ұңғымадан мұнай фонтаны атылды.

  Үміт ақталды. Сафи де, Сабыр да, Жауылбай да, барлық буровиктер де шексіз қуанышқа бөленді. Сафи бұл қуанышты күнді ешқашан ұмытпайды... Жоқ, жоқ, оны ұмыту мүмкін емес...

  ...Ақ үлкен лайнерде мың метр биіктікте Сафи ақсақал естеліктерге соншалықты терең бойлап, көздерінен жас ағып, орамал алу үшін қолын тез қалтасына салды...

Ия, ұмытылмас. Көз алдындағы ең кішкентай бөлшектерге дейін, сол күннен алпыс алты жыл бөлінбегендей көрінді. Мұртынан қара май тамған Жауылбай, қуанып, бала сияқты, бізге қарай жүгірді... Ол баладай қуанып, әйтеуір, (Сабырдың) бетіне май жағып жібермек болып, бізге қарай жүгірді, бірақ, бәрін құлаққа дейін жағып жіберді. Ал, Сабыр қолын қара сұйықтыққа батырып, бізге қарай жүгірді. Бұл қуаныш оларды балаша қуандырып, жас ерекшеліктерін білдіртпеді. Ал, ұңғымада бұрғылаушылар бір-бірін мұнаймен жағып, сәттілікке қуантты. Сол жылы Сабыр елу жастан асып бара жатқан кезі еді, бірақ, бәрі оның жасы үлкендігін естен шығарып, басынан аяғына дейін қара маймен ластады. Жігіттер қуанышқа бөленіп, тіпті оның сақалына да жақты. Бірақ, Сабырдың ешкімге реніші болмады, өйткені, бұл мұнайшылар арасында дәстүрге айналған болатын,  ол қуаныштан ары қарай басқаларын мұнаймен майлау үшін ұстауға тырысты...

(С. Өтебаевтың естеліктерінен, 2005 ж.)

"Мақат кен орнына - 100 жыл. Қазақстанның мұнай өнеркәсібінің пайда болуы және қалыптасуы" кітабынан.