Одним из ярких личностей в 100-летней истории Эмбамунайгаза является Сабыр Шарипов. Именно под его началом, в 20-30-е годы прошлого столетия на территории Эмбы заработали первые скважины по добыче нефти. С именем С.Шарипова связано открытие первых учебных заведений на Эмбе. Что же известно о жизни и деятельности грамотного управленца, производственника, ученого-геолога, стоявшего у истоков становления нефтяной промышленности Казахстана?

Как свидетельствуют архивные данные, Сабыр Шарипов родился в 1882 году в татарской деревне Варзи Агрызского района, где прошло его детство. Потеряв родителей, в 12 лет Сабыр начал трудиться, чтобы прокормить двух маленьких сестер. 15-летний парнишка покидает родную деревню в поисках счастья, подрабатывая медресе, где умудрился выучить арабскую грамоту. После долгих мытарств его принимает на черновую работу крупный татарский купец Фаттах Рамазанов, прибывший из города Павлодара Семипалатинской губернии. Так молодой человек впервые попадает в казахскую степь. В 1904 году Шарипов начинает работать рядовым служащим, а затем помощником заведующего сельскохозяйственным складом сельхозмашин в Акмолинске, затем в Атбасарском уезде Сарысуйской волости.

В 25 лет Сабыр женился на дочери Жусупа Губайдуллина Хадише. «Длительное пребывание в аулах, женитьба на казахской девушке навек породнили Сабыра со степным народом», - пишет в своей книге «Сабыр Шарипов» доцент, кандидат филологических наук Ермек Утебаев. В 1916 году начинается революционная деятельность С.Шарипова. С марта 1921 года – он заместитель Акмолинского губернского комиссара продовольствия, затем председатель губернского исполкома.

  В январе 1924 года инженер-геолог, писатель, общественный деятель Сабыр Шарипов решением ЦК ВКП(б) и ВСНХ был направлен уполномоченным Центрального Комитета партии в Урало-Эмбинский регион Западного Казахстана (в г.Гурьев) для разработки и налаживания нефтяного промысла. Он был официальным представителем казахского обкома партии на Эмбе. С.Шарипов работает заместителем управляющего трестом «Эмбанефть». При его непосредственном участии и руководстве были открыты и освоены 22 нефтяных месторождения на Эмбе - Иманкара, Таскудук, Курсай, Доссор, Макат, Байшонас и другие.

По приказу вышестоящего руководства Сабыр Шарипов был назначен заместителем управляющего союзным трестом и по совместительству начальником нефтяного промысла Доссор, директором Доссорской и Кулсаринской конторы глубокого бурения.

Он стал инициатором реконструкции типового поселка нефтяников в Доссоре, основу которого в начале ХХ века заложили европейские промышленники Э.Нобель и Н.Леман, а также открытия Доссорского горно -промышленного ученичества для подготовки специалистов нефтяного производства. В Гурьеве открыл ФЗУ, которое в 1930 году переведено на 3-х годичный срок обучения. В эти годы в Гурьеве также были созданы краткосрочные курсы для подготовки учителей. В работе курсов активное участие приняли выпускники Ленинградского педагогического института им. А.И.Герцена.

  Его научные и популярные статьи о Гурьеве и нефтепромыслах были опубликованы в журнале «Қызыл Қазақстан» и в газете «Советская степь».

Компетентность, глубокое знание геологии переданы им в документально-познавательной книге «Нефть», вышедшей в 1930-1931 годах. Эта книга стала азбукой для казахстанских нефтяников, а также учебным пособием по ознакомлению с историей нефти учащихся, студентов школ – ГорПромУча, ФЗУ, техникумов в Доссоре и г.Гурьеве.

Большинство читателей советской эпохи знают Шарипова как одного из писателей-публицистов, который первым в национальной литературе коснулся темы нефти и ввел в свои произведения образы нефтяников. Этой теме он остался верен до конца. Сабыр Шарипов был одним из первых руководителей - педагогов в республике, сформировавших систему политехнического образования. Он и дальше продолжил бы активное участие в деле перестройки нефтяной промышленности Казахстана, однако 15 мая 1941 года его плодотворная деятельность была незаслуженно прервана. Тяжелые и скорбные годы репрессий не обошли и Сабыра Шарипова. Он был арестован НКВД и осужден на 15 лет. В архивах среди документов о Шарипове есть копия свидетельства о его смерти. «Умер 25 июня 1942 года, причина смерти - паралич сердца. Место смерти - город Гурьев». 10 апреля 1958 года военным Комитетом Верховного суда СССР дело в отношении Сабыра Шарипова было прекращено.

О чем писал тогда этот легендарный человек своим юным читателям - мальчишкам и девчонкам ГорПромУча?

Орал-Жем аймағы

Орал-Жем аймағы деп, Жем өзені мен Жайық өзендерінің аралығындағы аудандықты айтады. Орал-Жайық өзені де, Жем өзені де Каспий теңізіне келіп құяды. Осы екі өзеннің құйылысының аралығы 100 шақырымнан артығырақ, Жайық өзенінің басы теңізден тура Темірқазыққа кетеді де, Жем өзенінің басы күншығыс пен Темірқазықтың ортасына кетеді. Сол жердің

бәрін де, Ташкент пен Орынбор екі ортадағы от арба жолына дейін Орал-Жем аймағы дейді. Бұл аймаққа Гурьев (Үйшік) уезі түгелімен, Ойыл өзені түгелімен, Темір уезі түгелімен, Жымпиты уезінің дені және Адай елінің көп жері оcыған қосылады. Қысқаша айтқанда бұрынғы Орал (Теке) губерниясының жарымынан артығы Oрал-Жем аймағына кіреді. Осы аймақтың үлкендігі 100 мың шаршы шақырымдай болады деседі. Сол жүз мың шақырым ауданда, қай жерінен болса да, мұнайдың жер үстіне шығып тұрған белғісі табылады. Атағы шығып, жұртының аузына баяғыдан ілініп жүрген жерлер мыналар; Ақаткөл, Бекбике, Білеулі, Ескене, Ыстықжал, Қаратон, Матынғожа, Мұнайлы, Нармонданақ, Қамысқала, Сатыпалды,

Сартөбе, Тамдыкөл, Тасқұдық, Тентексор, Төлеген, Қарасу, Шеңгелді. Бұлары Доссор мен Мақатқа қарайды. Ауданның орталығына таман жерлері Ойылға таман: Ақши, Әлімбай, Жанғабақ, Жосалысай, Иманқара, Қанжығалы, Қара Мұрат, Қарасай, Қойқара, Қопа, Күтіртас, Қызылкөл, Тасберді, Түгүскен, Орысқазған, Шилісай, Темірқазық пен күншығысқа карай жеткен бөлектері: Ақшоқы, Алашақазған, Жаманағаш, Жаманқабыланды,

Жуса, Дөңгелексор, Енесай, Кейкібас, Қияқтысай, Қопа, Қарағанды, Қосқұл, Құрсай, Қызылжар, Майқұдық, Мартук, Мұнайлысай, Мырза адыры, Сарылық, Сарқұдық, Таскемер. Осылардың бәрінен де мұнай үстіне шығып, білініп тұр. Кей жерлерінде құмдықта, балшықта саз болып жатады. Кей

жерлерде құдықтардан шығады. Солардың үстіне шығып жайылады.

Орал өзенінің күнбатысында, Үйшік қаласынан әрмен қарай, Айдархан қаласына таман 3-4 жүз шақырым жерге дейін, әр жерде мұнай шығып жатқан жерлер бар. Қамысқала, Қараөзен деген жерлер сол жақта, бұл жерлер әлгі жүз мың шаршы шақырымға қосылмайды. Егер Айдарқанға шейін есеп қылсақ, ол араның өзі де жүз мың шаршы шақырымға жетерлік үлкен.

Бұл аймақтың мұнайлы жерінің үлкендігіндей жер дүние жүзінде бір жерде де жоқ. Баку болсын, Грозный болсын, Америкадағы мұнай шығатын Пенсильвани болсын, Орал-Жем аймағына жете алмайды. Соның үшін мұнай ғылымын білген мамандардың бәрі де Орал-Жем аймағы дүниедегі мұнайы білінген үлкен жердің бірі дегенді айтады. Мұның тағы бір жақсы жері: басқаларға қарағанда жерлердің шегінен алыста, Россияның орталығында тұр. Заман қай түрлі болып ыңғайсыздық кірсе де, бұл жердегі кәсіптің

жүруіне ешқандай қауіп келетін емес. Және бір шеті теңіз жиегінде болып, бір шеті Волга өзенінен алыс емес. Бір шеті Ташкент от арба жолына барып тіреледі. Сондықтан өндірілген мұнай қандай көп болса да, жолы ашық теңізбен де, өзенмен де, от арбамен де қай жаққа болса да жөнелтіп тұруға болады.Орал-Жем аймағындағы мұнай 40-50 жылдан бері ізделініп жүрілген. Одан арғы жерде де, сондағы тұрған қазақтар мұнайдың бар екендігін білген, керегінше пайдаланған. Құдық қазып, не болмаса жердің, не судың үстіне шығып жатқан мұнайды алып жұмсаған. Ол мұнаймен қазақ кәсіп қылмаған.

Түйенің қотырына, адамның іші ауырғанда, болмаса қотыр болғанда ем қылып, сондайға ғана жұмсаған. Оның отын орнына жарайтынын білмеген, жағып пайдаланбаған. Сол қазақтар мұнайдың атын «Мұнай» деп қойған...

...Мақаттың оңтүстік жағында 4-5 шақырым жерді жүз құлаштай қазып еді. Адам айтқысыз жанатын газ фонтаны атылды. Газ фонтаны атылып тұрғанда үстіне қойған бұрғылау мұнарасын, саймандарды желдің екпінімен қиратып жатты. Қасына адам баруға қорқынышты, жақындап барғанда, құлақтың ішіне қалың қылып мақта тығып бармаса газдың дауысынан адам

саңырау болып, құлақтан айырылып қалатындай күшті еді. Оны тоқтатам деп мамандар он бір күн ақылын таба алмай, сасып жүріп, ақыры он екінші күні тоқтатты. Бұған қарағанда бұл жерде көп мұнай бар шығар деген үміт күшті. ...Бұл Мақаттың аумағы Доссордан жиырма қабат үлкен...Орал-Жем аймағы туралы төменде жазылар. Өйткені, ол мұнай Қазақстанның қол астында болғандықтан қазақ оқушыларына толық баяндау дұрыс та болар, қызықты да болар.

С.Шарипов

  *****************************

  ...Возглавить нефтяную геологоразведочную буровую экспедицию поручили Сабыру Шарипову. В те годы Сабыр Шарипов был больше известен не как писатель, а как опытный и талантливый руководитель нефтяного производства. А до этого люди воспринимали его как пламенного и преданного делу революционера. Тогда, весной 1925 года, Сафи познакомился с Сабыром Шариповым. Именно благодаря Сабыру Шарипову шестнадцатилетний Сафи поступил учиться в ФЗУ. Тот самый Сабыр Шарипов во главе большой геологоразведочной экспедиции направляется в Кульсары, чтобы начать большую работу, полную надежд и сомнений, по разведыванию запасов месторождения...

Был один из таких волнительных дней. Силы сконцентрировались на буровой установке над соляным куполом в восточном крыле на скважине номер десять. Стояло лето.

Скважину бурила бригада Жауылбая Алдакова.

- Жаке, когда дадите нефть?..

- Один Бог знает, - ответил он, поглаживая лысую голову, - думаю, этот день близок...

Бур был уже на глубине свыше одной тысячи метров. И тут откуда-то появился сам Сабыр Шарипов. И вскоре из десятой скважины выстрелил фонтан нефти.

  Надежды оправдались. Радость и Сафи, и Сабыра, и Жауылбая, и всех буровиков была беспредельна. Сафи никогда не забудет того радостного дня... Нет-нет, такое забыть невозможно...

  ...На высоте в тысячу метров в белом огромном лайнере аксакал Сафи так глубоко предался воспоминаниям, что на глаза невольно навернулись слезы. Наспех полез в карман за носовым платком...

Да, незабываемо. До мельчайших подробностей перед глазами, будто и не отделяют от того дня шестьдесят шесть лет. Вон, Жауылбай, у которого с усов капало черное масло... Он, радуясь, точно, как ребенок, бежал к нам навстречу, как-то пытаясь измазать его (Cабыра) лицо нефтью, а перепачкал всего до ушей. И он (Сабыр), специально окунув руки в черную жидкость, устремился к нам. Эта радость сделала их детьми, она стерла возрастные грани. А у скважины буровики мазали друг друга нефтью, радуясь удаче. В тот год Сабыру перевалило за пятьдесят лет, но все забыли о почтении к его возрасту, пачкая черным маслом с головы до ног. Джигиты на радостях даже его торчащую бороду измазали. Но Сабыр не обижался, потому что это стало традицией среди нефтяников, и он старался кого-то изловить, чтобы лицо измазать нефтью...

(Из воспоминаний С.Утебаева, 2005 г.)

  Из книги «100 лет месторождению Макат. Зарождение и становление нефтяной промышленности Казахстана»